مبانی علم سیاست

مروری بر" فضای مفهومی امر سیاسی "

*سیاست*

ابعاد	مولفه ها
سیاست politics	تصمیم گیری مقتدرانه تولید و بازتولید قدرت تخصیص منابع / توزیع منافع / تصحیح علایق /  تجمیع سلایق حل و فصل  تضاد ومنازعات جمعی
دولت شهر polis	هستی سیاسی ( هویت جمعی تحت نظارت سیاست ) رژیم سیاسی ( ترتیبات سیاسی تعیین کننده مکانیزم اعمال قدرت ) سیستم سیاسی ( هستی منتظم واحدی از درون داده ها و برونداده های عمل سیاسی )
اجتماع  سیاسی polity	کنش گر سیاسی - شهروند ( حق– وظیفه - امتیاز ) کارگزار سیاسی – دولتمرد (تکلیف – تعهد )
سیاست گزاری policy	فرایند سازمان دهی مقتدرانه به اجتماع سیاسی با هدف تثبیت نظم از طریق : تعیین خط مشی + برنامه ریزی + نهادسازی + ایدئولوژی سازی + گفتمان سازی

 

** حکومت

ابعاد	مولفه ها
حکومت کردن governing	مدیریت جامعه ازطریق : سیاست گذاری + تولید نظم +اعمال قدرت
حکومتی کردن جامعه govermentalization	"قانون گذاری" { قوه مقننه } (وضع  قانون / از طریق "پارلمان" ) "قانون مندی" { قوه قضائیه} (نظارت براجرای قانون / از طریق "دادگاه" ) "قانون گرایی" {قوه مجریه }  ( اجرای قانون / از طریق "پلیس" )
حکومت مندی governmentality	تاثیرگزاری بر شیوه تنظیم رفتار افراد از طریق : "گفتمان / منظومه دانش- قدرت" بر : "بدن  و ذهن" با هدف : ایجاد "دیسیپلین" ( نظارت – مجازات- مراقبت – محافظت)
حکمرانی governance	مدیریت  اجتماعی نامتمرکز شراکتی – مشارکتی به صورت : "مشارکت "گرایی شهروندی حداکثری "شراکت" گرایی بینابخشی (عمومی – خصوصی – مردمی – دولتی ) "دولت شیشه ای" "دولت کمینه" "جامعه  بیشینه "
چند حکومت گرایی polyarchy	حکومت با حضور موثر گروههای سیاسی متنوع / مبتنی بر : اصل "پلورالیزم"  ( لزوم کثرت گرایی سیاسی فرهنگی اجتماعی ) اصل "لیبرالیزم " ( انسان گرایی ، فرد گرایی ، آزادی گرایی ، عقلانیت گرایی ،  قانون گرایی اساسی ، شهروندی گرایی ، جامعه  مدنی گرایی    اصل "دموکراسی" ( مشروعیت مردمی  ،  مشارکت مردمی ، رضایت مردمی ، رفاه مردمی )

تفکری پیرامون سیاست اسلامی

هدف علم سیاست تشریح منظم و پیش بینی پدیده های سیاسی است و پدیده های سیاسی را به این دلیل بررسی می کند که بتواند تصمیمات عملی درباره سیاستی که باید اتخاذ شود بگیرد. کمیته تخصصی سیاست شورای انقلاب فرهنگی اهداف سه گانه زیر را برای آموزش این علم مطرح کرده است: 1. اعتلای علم سیاست. 2. اعتلای ارزشهای انسانی و پیدا کردن امکان تفاهم با ملت های دیگر براساس ارزشهای انسانی مشترک. 3. تربیت افراد کارآمد و متعهد به انقلاب و قانون اساسی و تأمین نیروی انسانی مورد نیاز وزارتخانه ها و مؤسسات و سازمان های عمومی کشوری.
اما در فلسفه سیاسی اسلامی به گونه ای متفاوت از غرب به مقوله سیاست نگریسته می شود. تعاریفی که از بزرگان تفکر سیاسی در اسلام وجود دارد گویای این تفاوت است. فارابی ضمن مقدم داشتن اخلاق بر سیاست، رابطه فرماندهی و فرمانبرداری و خدمت حکومت خوب را «سیاست» می نامد.[1]
امام محمد غزالی «سیاست» را تنها دانشی می داند که زندگی صلح جویانه را به مردم آموزش می دهد و در برگیرنده همه امور مادی و معنوی انسان در دنیا و آخرت است.[2]
از متفکرین معاصر نیز، شهید صدر در تعریف سیاست می گوید، سیاست متکی به راستی و صداقت است. سیاست وسیله هدایت انسان و جامعه انسانی را فراهم می آورد و هدفی دنیائی و اخروی دارد. براساس این تعریف و دیگر تعاریف موجود در بین اندیشمندان سیاسی در اسلام، می توان به این بیان از سیاست دست یافت که سیاست مدینه، تدبیر زندگی سیاسی - اجتماعی امت و جامعه بر مبنای عدل و استقامت و حرکت بسوی خیر و کمال راستین است. در این دیدگاه که بحث «خلافت انسان» در طول خلافت خداوند مطرح می شود، سیاست، امانت عمومی الهی است و جنبه ای همگانی دارد و لذا مسئولیتی طبیعی است و از همین جا بحث مشارکت سیاسی مردم و حق آنها بر حکومت و مسئولیتها و وظایف حکومت در برابر مردم آغاز می شود.
نکته دیگر قابل توجه در تعاریف متفکران مسلمان از سیاست، پیوند ناگسستنی بین دو حوزه دین و سیاست است. با توجه به فطری بودن دین نه تنها تعارضی بین آن با سیاست وجو ندارد بلکه سیاست در ذات دین و بخشی از آن تلقی می شود که بدین لحاظ جدایی ناپذیر از وجود انسانی است. هم از اینروست که سیاست را اینگونه تعریف کرده اند:
استصلاح الخلق بارشاد هم الی الطریق المنجی فی العاجل و الآجل؛ سیاست یعنی همت گماشتن به اصلاح مردم و هدایت آنان به راهی که در دنیا و آخرت موجب نجاتشان است.»
در این تعریف، موضوع سیاست نه «قدرت» یا «دولت» بلکه استصلاح الخلق یا «هدایت بشر» است و از همین رو بعضاً به مکتب «هدایت» در مقابل مکتب «قدرت» تعبیر می شود. بر همین اساس هدف سیاست در اسلام، رهنمون شدن بشر به سوی خیر و کمال و سعادت است و طبیعی است که چنین آرمانی در سایه حکومتی قابل دسترسی است که به دنبال کسب هر چه بیشتر قدرت یا توزیع نا عادلانه آن نباشد. در این نوع حکومت هدایت و رهبری عبارت از آن نوع سیاستی خواهد بود که براساس آن ایدئولوژی الهی و متکی بر وحی بر کلیه روابط انسانی حاکم می شود و بنیادها، نهادها، روابط اجتماعی، آراء، عقاید، فرهنگ، اخلاق و بطور کلی ارزشها در جامعه انسانی هدایت می شوند و انسان سازی و تشکیل امت مدّ نظر قرار می گیرد.